De wet DBA: hoe voorkom je schijnzelfstandigheid?

Werk je als zzp’er, maar voldoe je niet aan de voorwaarden voor ondernemerschap? Dat kan flinke gevolgen hebben. Zowel voor de zzp’er als de opdrachtgever.

Sinds 1 januari 2025 controleert de Belastingdienst namelijk weer volledig op schijnzelfstandigheid van zzp’ers volgens de wet DBA. Ook komen er nieuwe regels aan met de Wet VBAR. Let op: werk je voor minder dan €33,- per uur? Dan moet je straks écht kunnen aantonen dat je zelfstandig bent. Tijd dus om het goed te regelen – vóórdat je straks een naheffing of boete op de mat krijgt.

In dit artikel leg ik stap voor stap uit wat de Wet DBA inhoudt, wat schijnzelfstandigheid precies betekent, waar je op moet letten en wat er gaat veranderen met de nieuwe Wet VBAR.👩‍⚖️

De wet DBA

De wet DBA (voluit: Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) is een Nederlandse wet die voorkomt dat iemand zich voordoet als zzp’er, terwijl die eigenlijk gewoon in loondienst is. Dat noemen we schijnzelfstandigheid. Het lijkt handig voor bedrijven (want minder belasting en minder verplichtingen), maar het is oneerlijk én risicovol – vooral voor de werkende zelf.

Deze wet is er dus om duidelijkheid te geven: is iemand nou écht zelfstandig of eigenlijk gewoon werknemer met een ander labeltje?

Voor januari 2025 was het toezicht van de Belastingdienst vrij relaxed. Er werd nauwelijks gecontroleerd, en boetes kwamen alleen bij extreme situaties. Maar sinds dit jaar is dat verleden tijd: de controles zijn flink aangescherpt en opdrachtgevers die het niet goed regelen, kunnen een flinke rekening verwachten.

Kortom: werk je als freelancer of huur je freelancers in? Dan is het slim om te weten waar je op moet letten. Want schijnzelfstandig zijn kan je duur komen te staan.

Afbeelding: Canva.com

Wat is schijnzelfstandigheid?

Stel: je werkt als zzp’er, maar in de praktijk lijkt je werk verdacht veel op dat van een gewone werknemer. Je hebt één opdrachtgever, vaste werktijden, zij bepalen wat je doet en hoe je het doet. Klinkt bekend? Dan is er mogelijk sprake van schijnzelfstandigheid.

Dat betekent dat je op papier een zelfstandige bent, maar volgens de regels eigenlijk in loondienst zou moeten zijn. En dat is precies wat de Belastingdienst wil aanpakken. Want als je als werkgever iemand inhuurt als ‘zzp’er’ terwijl diegene gewoon werkt als werknemer, dan omzeil je verplichtingen zoals het betalen van loonbelasting en sociale premies. Goedkoper voor de opdrachtgever, maar nadelig voor jou – én voor de samenleving.

Als je wél in loondienst bent, dan regelt je baas je belasting, pensioenpremies en verzekeringen. Maar bij schijnzelfstandigheid heb je die bescherming niet, terwijl je eigenlijk recht zou hebben op die vangnetten. En ja, dat voelt oneerlijk – want het zorgt voor concurrentie op arbeidsvoorwaarden, minder zekerheid voor werkenden en minder geld in de collectieve pot voor dingen als zorg en onderwijs.

Daarom pakt de Belastingdienst het in 2025 serieuzer aan. Het wordt een overgangsjaar met strengere controles. En vanaf 2026? Dan kun je als opdrachtgever niet alleen een naheffing verwachten, maar ook een flinke boete.

Staatssecretaris Idsinga (Fiscaliteit en Belastingdienst): “Zelfstandige ondernemers leveren in Nederland een belangrijke bijdrage aan onze economie. En dat blijft zo. Als je echt een ondernemer bent en zelfstandig werkt kun je dat gewoon blijven doen. Maar de inzet van schijnzelfstandigen leidt wel tot oneerlijke concurrentie en ongelijke arbeidsvoorwaarden. Het kabinet wil deze balans op de arbeidsmarkt herstellen.”

✅Hoe voorkom je schijnzelfstandigheid

Hoe voorkom je schijnzelfstandigheid? Volgens de wet DBA moeten zzp’er en opdrachtgever hun ‘werkrelatie’ beoordelen. Wil je als opdrachtgever of zzp’er geen gedoe met de Belastingdienst? Dan is het dus slim om goed te checken hoe jullie precies samenwerken. De Wet DBA zegt namelijk: het draait niet alleen om wat er op papier staat, maar vooral om wat je in de praktijk doet.

Oftewel: je kunt een contract hebben waarin staat dat iemand een zelfstandige is, maar als diegene zich gedraagt als een werknemer – met vaste werktijden, verplichte vergaderingen,  weinig vrijheid, etc. – dan ziet de Belastingdienst het gewoon als loondienst.

Tip: Kijk niet alleen naar de lettertjes in het contract, maar vooral naar hoe het écht gaat op de werkvloer. Want dat is waar het uiteindelijk om draait.

Bij de beoordeling van de werkrelatie kijkt de Belastingdienst naar verschillende factoren om te bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid. De ‘Keuzehulp: Voorkomen van schijnconstructies’ noemt de volgende elementen die worden meegewogen bij de beoordeling of iemand werkzaam is als zzp’er óf als werknemer in loondienst – neem die dus goed door:

• Werkzaamheden en werktijden: Kan de opdrachtgever zelf bepalen hoe het werk wordt verricht en wat de werktijden zijn?
• De duur van de werkzaamheden: Voor welke duur worden de werkzaamheden verricht? Als het werk voor meer dan 3 maanden en 20 uur per maand bij dezelfde opdrachtgever wordt gedaan, kan dat betekenen dat het in loondienst is.
• Wie verricht welke werkzaamheden: Voert de werkende werkzaamheden uit die ook door werknemers worden verricht bij die organisatie?
• Welke werkzaamheden worden verricht? Verricht de werkende taken die structureel onderdeel zijn van de organisatie (zoals bouwen bij een bouwbedrijf, of lesgeven op een school)?
• Het werk persoonlijk verrichten: Verricht de werkende het werk persoonlijk? En ook: mag de werkende zich alleen met toestemming van de werkgever laten vervangen?
• Beloning/vergoeding: Wordt de vergoeding/het salaris voor het werk van tevoren per uur (of per maand) afgesproken en op een vast moment overgemaakt?
• Hoogte vergoeding: Is de vergoeding vergelijkbaar met het salaris dat aan werknemers wordt betaald voor gelijksoortig werk?
• Commercieel risico: Loopt de werkende commercieel risico bij het uitvoeren van het werk? Bijvoorbeeld omdat de werkgever/opdrachtgever de kosten draagt als het werk niet goed wordt uitgevoerd.
• Aantal opdrachten en opdrachtgevers: Heeft de werkende steeds verschillende opdrachten en opdrachtgevers?
• Resultaat: Heeft de werkende een inspanningsverplichting? Dat betekent dat de werkende niet rechtstreeks wordt afgerekend op een bereikt resultaat.

Zie ook de checklist van de Belastingdienst: ‘Is er sprake van loondienst, of niet?’

Dus: ga samen om tafel en stel jezelf een paar eerlijke vragen. Mag de zzp’er zelf bepalen hoe en wanneer het werk gedaan wordt? Of moet alles precies volgens een vaste planning? Is er ruimte voor eigen inbreng, of is het gewoon uitvoeren wat er gezegd wordt? En… hoe zit het met de beloning? Verschilt de hoogte en uitbetaling met werknemers in loondienst? Denk daar goed over na.

Zo voorkom je schijnzelfstandigheid en voorkom je ook een vervelende verrassing als de Belastingdienst straks aanklopt.

Afbeelding: Canva.com

Handhaving wet DBA: gevolgen schijnzelfstandigheid

Werk je als zzp’er, maar blijkt achteraf dat je eigenlijk als werknemer behandeld werd? Dan is sprake van schijnzelfstandigheid – en dat kan flinke gevolgen hebben.

In 2025 kan de Belastingdienst na een boekenonderzoek maatregelen nemen. Voor jou als zzp’er kan dat betekenen dat je je belastingvoordelen, zoals de zelfstandigenaftrek en mkb-winstvrijstelling, moet inleveren. Soms zelfs met terugwerkende kracht – en dat is pijnlijk voor je portemonnee.

Voor opdrachtgevers is het risico ook serieus. Zij kunnen loonbelasting en premies moeten terugbetalen die ze eigenlijk al eerder hadden moeten afdragen. En let op: vanaf 2026 kunnen daar ook boetes bovenop komen.

Mogelijk recht op dienstverband

Zzp’ers die schijnzelfstandige zijn kunnen in sommige gevallen aanspraak maken op een dienstverband met de opdrachtgever met terugwerkende kracht, inclusief de financiële voordelen die dat biedt.

Uit een onderzoek van Nieuwsuur onder juristen en de Raad voor de rechtspraak, blijkt namelijk dat werkgevers steeds vaker te maken krijgen met juridische procedures waarbij een schijnzelfstandige zzp’er claimt toch werknemer te zijn.

In 24 van de 47 rechtszaken besliste de rechter dat de zzp’er inderdaad een werknemer is. Welke gevolgen dat heeft? Dat de zzp’er met terugwerkende kracht recht heeft op vakantiedagen, cao-loon, reiskostenvergoeding, ontslagvergoeding, pensioenpremie en ziektedagen. Deze bedragen kunnen hoog oplopen – tot tienduizenden euro’s per schijnzelfstandige zzp’er.

Nieuwe wetgeving tegen schijnzelfstandigheid: de wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR)

Inmiddels is de overheid bezig met een nieuwe wet over schijnzelfstandigheid: de Wet VBAR – dat staat voor Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden.

De wet VBAR moet het makkelijker maken om te bepalen: ben jij écht zelfstandig ondernemer, of eigenlijk gewoon werknemer in vermomming? De regels worden duidelijker, vooral rondom het zogenaamde gezagscriterium – oftewel: wie bepaalt wat jij doet, hoe je het doet en wanneer?

Belangrijk punt: Verdien jij minder dan €33 per uur? Dan gaat de Belastingdienst ervan uit dat je een werknemer bent, tenzij jij en je opdrachtgever kunnen aantonen dat dat niet zo is. Dat noemen we een rechtsvermoeden van werknemerschap. Met andere woorden: werk je voor een lager uurtarief, dan moet je beter kunnen uitleggen waarom je wél een echte zzp’er bent.

En wanneer gaat dit allemaal in? Oorspronkelijk was het plan om de Wet VBAR op 1 januari 2025 in te voeren, maar dat wordt nu waarschijnlijk 1 januari 2026. De wet is namelijk nog aangepast na flink wat reacties uit het veld.

Houd deze wet dus goed in de gaten – vooral als je zzp’er bent en met tarieven onder de €33,- per uur werkt. Het kan namelijk grote gevolgen hebben voor hoe je belasting betaalt en of je echt als zelfstandige wordt gezien.

Conclusie

Of je nou net bent begonnen als freelancer, of al jaren opdrachten uitvoert voor dezelfde klant: schijnzelfstandigheid ligt op de loer. En met de aangescherpte handhaving vanaf 2025 – én de nieuwe regels die eraan komen met de Wet VBAR – is het belangrijker dan ooit om te weten waar je staat.

Weet jij hoe jouw werkrelatie eruitziet in de praktijk? Mag je zelf bepalen wat je doet en hoe je dat doet? Heb je meerdere opdrachtgevers? En hoe zit het met je tarief?

👉 Kortom: check hoe jij werkt, praat er open over met je opdrachtgever, en duik (heel even) in die regels. Zo voorkom je gedoe, boetes of terugbetalingen – en weet je zeker dat jij als échte ondernemer aan de slag bent. Werk je voor minder dan €33,- per uur? Dan moet je straks écht kunnen aantonen dat je zelfstandig bent.

Tijd dus om het goed te regelen om naheffingen of boetes te voorkomen!